کودهای آلی و انواع آن
کودهای آلی به آن دسته از کودها اطلاق میشود که منشاء طبیعی داشته و به وسیله میکروبها قابل تجزیه باشند. به عبارت دیگر به بقایای پوسیده جانوران، گیاهان، فضولات حیوانی، انسانی و … کود آلی گفته میشود. در واقع کودهای آلی بخشی از برنامه تغذیهای سازگار با محیط زیست هستند که در کنار تأمین عناصر مورد نیاز، در بهبود شرایط شیمیایی و فیزیکی خاک نیز موثرند و در یک دسته بندی کلی با نام کود های بهساز خاک شناخته میشوند. در ادامه همراه دکتر پلنت باشید تا با کود های آلی و انواع آن آشنا شوید.
اهمیت مواد آلی
با رشد و توسعه روز افزون کشاورزی مدرن، نقش مواد آلی در کشاورزی اهمیت ویژهای پیدا کرده است. مواد آلی به علت اثرات سازندهای که بر خصوصیات فیزیکی شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارند به عنوان پایه اصلی باروری خاک شناخته میشوند. مهمترین اثرات مواد آلی در سلامت و کیفیت خاک عبارتاند از:
- جلوگیری از فشردگی و تراکم خاک
- تأمین کننده کربن و انرژی برای موجودات خاکزی
- افزایش تخلخل و ظرفیت نگهداری آب و هوا در خاک
- افزایش سرعت نفوذ آب در خاک و کاهش تولید روانآب
- منبع عناصر غذایی به ویژه نیتروژن، فسفر، پتاسیم و گوگرد
- پایداری و نگهداری ذرات خاک به عنوان خاکدانه و کاهش خطر فرسایش
انواع کودهای آلی
- کودهای با پایه فضولات دام و پرندگان
- کودهای با پایه گیاهی
- کودهای دریایی
- ورمی کمپوست
کودهای با پایه دامی
کودهای دامی و پرندگان: از فضولات بسیاری از حیوانات، دامها و پرندگان به صورت خام و نپوسیده یا پس از فرآوری به صورت کمپوست در مزارع و باغات استفاده میشود. مثلا کودهای گاوی، گوسفندی، اسبی، مرغی و … به ویژه اگر به خوبی کمپوست شده باشد می تواند باعث کنترل علفهای هرز شده و ظرفیت نگهداری آب و نفوذ هوا به درون خاک را افزایش دهد. البته این کودها از نظر میزان مواد آلی و عناصر با هم تفاوتهایی دارند. به طوری که از نظر ریزمغذیها عناصر منگنز، مس و روی در کود مرغی غنی بوده و عنصر آهن هم در کود اسبی بالاترین مقدار را دارد و کود گاوی در این میان حالت بینابین را دارا میباشد. این مسئله ارتباط مستقیمی با نوع تغذیه حیوانات دارد به طور مثال علف خشک، سیلو، علف تازه و گیاهان غدهای غنی از پتاسیم هستند و تغذیه با آنها موجب زیاد شدن پتاسیم در کود دامی میشود. از طرفی دانهها و بذرها محتوی نیتروژن و فسفر زیادی دارند و به همین دلیل کود مرغی (به علت تغذیه طیور از دانه) درصد بالایی نیتروژن و فسفر دارد.
کود مرغی
کود گاوی
پودر استخوان: این کود از استخوانهای پودر شده حیوانات حاصل میشود. غنی از فسفر و کلسیم و مقداری نیتروژن است. این کود میتواند رشد نهال و بوتهها را تقویت کند و باعث افزایش گلدهی و عملکرد شود. همچنین استفاده از این محصول در صنعت پرورش دام و طیور به عنوان بخشی از جیره غذایی رواج دارد.
پودر خون: از خشک نمودن خون تمیز و تازه حیوان کشتار شده بدست میآید و باعث افزایش میزان نیتروژن در خاک شده و به رشد گیاهان کمک میکند. آزادسازی سریع نیتروژن باعث میشود که گیاه به ویژه در مراحل اولیه رشد شاخص سطح برگ خوبی داشته باشد و در رقابت با علفهای هرز موفق باشد این فرآورده باید عاری از ادرار، مو، محتویات معده و غیره باشد. البته کاربرد و مصرف این کود باید کنترل شده و در مقادیر مناسب باشد زیرا استفاده بیش از حد می تواند باعث سوختن ریشه های گیاهان شود.
پودر استخوان
پودر خون
کودهای با پایه گیاهی
کمپوستهای گیاهی: غنی از عناصر غذایی هستند و کاربرد آنها به عنوان بهساز و بهبود دهنده خاک، افزایش ماده آلی و حاصلخیزی خاک را به دنبال خواهد داشت. کمپوست یکی از انواع کودهای طبیعی آلی است که از ضایعات گیاهی (سرشاخههای هرس شده درختان به همراه برگها و کنجاله گیاهانی مثل سویا، پنبه، یونجه) طی فرآیند بیولوژیکی به وجود میآید. ضایعات گیاهی در اثر فعالیت موجودات ذره بینی و میکروارگانیسمهایی نظیر قارچها و باکتریها تجزیه و به حالت تثبیت شده و کمپوست در میآید. در زمینهایی که نفوذپذیری آب در آنها کم است و یا تبخیر شدید دارند، اضافه کردن کمپوستها و مواد آلی باعث میشود که ضریب نفوذ پذیری آب افزایش یابد و تبخیر کاهش پیدا کند. یا در زمینهای ماسهای و سنگلاخی هم میتوان از کمپوست استفاده کرد تا ظرفیت نگهداری آب در خاک افزایش پیدا کند.
کود سبز: منظور از کود سبز شخم زدن و مخلوط کردن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود دامی میباشد. کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمیکند، بلکه آنچه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است، به خاک بر میگرداند؛ از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود، از شسته شدن آنها جلوگیری مینماید. مهمترین گیاهانی که به عنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از خُلّر، لوبیا روغنی، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه. یونجه به عنوان کود سبز کاشته نمیشود؛ اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینهای به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تأمین میکند. گیاهانی مثل گندم سیاه، چاودار و شبدر ایرانی به خوبی در خاکهای فقیر رشد میکنند و در بهبود حاصلخیزی و ساختمان خاکها مؤثر میباشند.
گیاهانی که به عنوان کود سبز کشت میشوند باید خصوصیات زیر را داشته باشند:
- نباید اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی داشته باشند.
- دارای رشد سریعی بوده و مدت کوتاهی زمین زراعی را اشغال کنند.
- نیاز آبی آنها باید بسیار کم باشد. این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.
- کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.
- پرشاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشد تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علفهای هرز شوند و هم زیر خاک بردن آنها به سادگی انجام گیرد.
کودهای دریایی
کودهای ماهی و جلبک: این نوع کودها منشأ دریایی دارند (مشتق شده از انواع ماهیها یا عصاره جلبکهای دریایی) و به عنوان بهساز خاک اثر فوق العادهای در رها سازی سریع عناصر دارند و معمولا غنی از نیتروژن آلی، فسفر، کلسیم، محرکهای زیستی و هورمونهای رشد هستند. این کودها میتواند باعث بهبود سلامت خاک، افزایش حاصلخیزی و رشد سریعتر گیاهان شود.
پودر صدف و خرچنگ: از پوستهها یا استخوانهای شکسته صدفها و خرچنگها ساخته میشوند. کودهای آلی صدف سرشار از کلسیم هستند و همچنین حاوی مقادیر قابل توجهی فسفر و سایر مواد معدنی کمیاب هستند. بنابراین میتوانند به گلدهی و رشد قوی ریشه کمک کنند. همچنین دارای کیتین هستند که از رشد برخی آفات جلوگیری میکنند.
ورمی کمپوست
برای تولید ورمی کمپوست، مواد آلی قابل تجزیه توسط گونههای خاصی از کرمهای خاکی به کمپوست پوسیده و سرشار از مواد معدنی و ویتامینها تبدیل میشود. توده ماده آلی در مجاورت رطوبت، اکسیژن و دمای مناسب و در حضور عاملهای تجزیه کننده، ماده اولیه برای کرمهای خاکی را فراهم نموده و در ادامه در اثر عبور مواد از دستگاه گوارش کرم خاکی مواد آلی به مادهای قهوهای تا سیاه رنگ برای تولید ورمی کمپوست تبدیل میشود. مواد آلی مورد نیاز جهت تولید ورمی کمپوست مواد مختلفی مانند فضولات حیوانی، پسماندهای کشاورزی، ضایعات کاغذ و پوشاک، ضایعات صنعتی، ضایعات جنگلی و … را میتوان استفاده نمود. ورمی کمپوست علاوه بر عناصری مانند ازت، فسفر و پتاسیم، حاوی عناصر آهن، مس، روی و منگنز نیز میباشد.