برنامه تغذیه و کوددهی خیار

راز تغذیه و کوددهی خیار

خیار از صیفی‌جاتی است که در انواع سیستم‌ها (فضای باز، گلخانه، هیدروپونیک و …) قابل کشت و پرورش است. در این مقاله انواع مناسب کود و بهترین زمان مصرف آن‌ها در طول فصل کشت معرفی می‌شود. با مطالعه و آموزش این نکات می‌توانید محصول خیار با کیفیت و عملکرد بالایی را برداشت کنید. برای آن‌که بوته‌های سالم و محصول باکیفیتی داشته باشیم باید تعادل دقیقی از عناصر غذایی پرمصرف و کم مصرف را در طول فصل و تمامی مراحل رشدی فراهم کنیم. در واقع نیازهای غذایی گیاه بر اساس مرحله رشدی تعیین می‌شود و از زمان تشکیل و توسعه سیستم ریشه‌ای تا تولید میوه، باید این تعادل را برقرار کرد. برای اطلاع از برنامه تغذیه و کوددهی خیار تا انتهای این مطلب همراه دکتر پلنت باشید.

نقش عناصر پرمصرف (درشت مغذی) در خیار

نیتروژن: این عنصر برای رشد رویشی گیاه ضروری است و باعث رشد شاخ و برگ‌های سالم و سبز می‌شود. نیتروژن از اجزای حیاتی کلروفیل، اسیدهای آمینه و پروتئین است.

فسفر: این عنصر برای رشد و توسعه سیستم ریشه‌ای، انتقال انرژی و گل‌دهی بسیار حائز اهمیت است. نقش مهمی در مراحل اولیه رشد دارد و در افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی موثر است.

پتاسیم: این عنصر در افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها و آفات، افزایش کارایی مصرف آب و نیز برای سنتز و انتقال قندها و نشاسته به ویژه در مراحل پایانی رشد گیاه بسیار موثر است و از این طریق باعث افزایش کیفیت میوه می‌شود.

نقش عناصر کم مصرف (ریز مغذی) در خیار

ذکر این نکته لازم است که اگرچه گیاه برای رشد و نمو مطلوب، نیاز به مقادیر کمی از این عناصر دارد؛ اما به هیچ وجه نباید از مصرف بهینه آن‌ها غافل بود.

کلسیم: این عنصر برای استحکام و انسجام دیواره سلولی ضروری است. از عارضه پوسیدگی گلگاه که یک اختلال رایج در خیار است، جلوگیری می‌کند.

منیزیم: این عنصر برای فتوسنتز و فعال شدن آنزیم‌ها ضروری است و به عنوان جزء مرکزی کلروفیل به شمار می‌رود.

گوگرداین عنصر نقش مهمی در سنتز پروتئین دارد و همچنین در عملکردهای متابولیک و مقاومت در برابر بیماری‌ها بسیار موثر است.

آهن: عنصر بسیار ضروری در ساخت کلروفیل و جزء اصلی ساختار بسیاری از آنزیم‌ها و رنگدانه‌ها است. در فرآیندهای بیوشیمیایی گیاهان مانند فتوسنتز، تنفس سلولی و متابولیسم قندها ایفای نقش می‌کند.

عناصر کمیاب: بور، منگنز، روی، مولیبدن و مس برای فرآیندهای تکاملی و فیزیولوژیکی از جمله تشکیل دیواره سلولی، فتوسنتز و متابولیسم نیتروژن بسیار مهم هستند و کمبود هر یک از آن‌ها می‌تواند منجر به عدم دستیابی به حداکثر عملکرد مورد انتظار گردد.

تعادل تغذیه ای: بیش بود هر یک از عناصر می‌تواند جذب بعضی عناصر دیگر را دچار اختلال کند. بنابراین رعایت تعادل در مصرف عناصر بسیار مهم است.

نوع خاک: دسترسی عناصر و قابلیت جذب آن‌ها توسط گیاه، بسته به نوع خاک متفاوت خواهد بود. خاک‌های شنی در مقایسه با خاک‌های رسی خیلی زودتر از عناصر غذایی تخلیه می‌شوند. اگر خاک دارای تهویه خوبی باشد، امکان نفوذ بهتر ریشه‌ها و زهکشی آب را فراهم می‌کند و در رشد محصول بسیار موثر است. استفاده از مواد آلی مثل کمپوست‌ها و کودهای دامی می‌تواند باعث بهبود ساختمان خاک، افزایش هوا دهی، تسهیل توسعه سیستم ریشه‌ای و جذب عناصر گردد.

ماده آلی: افزایش ماده آلی خاک منجر به افزایش دسترسی و جذب عناصر، بهبود ساختمان خاک و نگهداشت آب در محیط اطراف ریشه می‌شود. تأمین ماده آلی مناسب برای خاک در فصول مختلف سال و از طریق کشت کود های سبز، استفاده از ورمی کمپوست‌ها و کودهای دامی و گیاهی پوسیده امکان پذیر است. زمانی که مزرعه یا باغ به زیر کشت محصول رفته است می‌توان از کودهای اسید هیومیک، کود مرغی، کود ماهی و … به فرم مایع یا پودری استفاده کرد.

اسیدیته خاک: میزان جذب عناصر ارتباط مستقیمی با میزان pH خاک دارد. در شرایطی که pH خاک بین 6 تا 7 باشد، بیشترین میزان جذب عناصر اتفاق می‌افتد.

میکروارگانیسم های خاک: قارچ‌ها و باکتری‌های مفید نقش مهمی در چرخه عناصر ایفا می‌کند و مواد آلی را به فرم معدنی قابل جذب توسط گیاه تبدیل می‌کند. همچنین این میکرو ارگانیسم‌های مفید در کنترل بیماری‌ها و افزایش سلامت گیاه حائز اهمیت هستند.

محلول پاشی و جذب از طریق برگ: تاثیر به‌سزایی در جذب سریع عناصر به‌ویژه ریزمغذی‌ها دارد. بنابراین توصیه می‌شود در طی فصل رشد برای تامین همه عناصر به خصوص عناصر کم مصرف، از روش محلول‌پاشی برگی استفاده شود.

شرایط فصلی: نیاز تغذیه ای گیاهان بسته به شرایط فصل و مرحله رشدی گیاهان متغیر است.

انتخاب کودها بر اساس مرحله رشدی گیاه

انتخاب کود مناسب برای خیار، نیازمند شناخت نیاز تغذیه‌ای گیاه و برهمکنش بین کودها و سلامت خاک است. هدف ما آن است که عناصر غذایی که در هر مرحله رشد خیار مورد نیاز است را تامین کنیم و البته باید سلامت اکوسیستم در طولانی مدت را نیز مدنظر داشته باشیم.

قبل از کاشت

آزمون خاک: با نمونه گیری صحیح و انجام آزمون خاک وضعیت کلی خاک از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی از جمله وضعیت عناصر غذایی (کمبود و بیش بود ها)، اسیدیته، شوری، بافت خاک و … مشخص می‌شود و با اطلاعات حاصل از آن می‌توان توصیه‌های لازم برای اصلاح خاک و کوددهی متناسب با مراحل رشدی گیاه را انجام داد.

اصلاح و آماده سازی خاک: بر اساس نتایج آزمون خاک، در قدم اول باید برای اصلاح خاک اقدام نمود. کودهای گوگردی در فرمولاسیون‌های مختلف برای اصلاح خاک‌های آهکی و قلیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. باید برنامه ریزی‌ها در جهتی باشد که pH خاک را بین 6 تا 7 تنظیم کنیم تا حداکثر دسترسی و حلالیت عناصر پرمصرف و کم مصرف در خاک فراهم شود.

همچنین ساختمان خاک باید نسبتا سبک و دارای زهکش مناسب باشد تا رشد مطلوب ریشه‌ها را تضمین کند. بنابراین می‌توان با استفاده از کودهای آلی از طریق منابع طبیعی از جمله کمپوست‌ها، کودهای دامی، لئوناردیت، هیومیک، پودر استخوان، جلبک و … تأمین کرد و ضمن آزادسازی تدریجی عناصر، چرخه طبیعی عناصر در خاک را نیز تضمین می‌کنند. این کودها با غنی سازی خاک از ماده آلی، باعث تقویت ساختمان خاک و حمایت از جمعیت میکروبی خاک شده و به طور موثری باعث افزایش باروری خاک، حفظ چرخه آب، سلامتی گیاه و افزایش مقاومت به آفات و بیماری‌ها می‌شوند.

تامین عناصر ماکرو و میکرو ( پیش از کشت): برای تأمین عناصر پرمصرف می‌توان از یک کود متعادل به فرم گرانوله آهسته رهش مثل 5-5-5 یا 15-5-15 استفاده نمود.

همچنین استفاده از کودهای ریزمغذی به فرم سولفاته (میکرومیکس، سولفات آهن، سولفات منیزیم، سولفات منگنز و … ) در این مرحله توصیه می‌شود.

بعد از کاشت

مرحله نشاء و نهال: زمانی که بوته‌ها استقرار پیدا کردند، عمدتا از کودهایی با میزان بالای فسفر برای تقویت ریشه دهی استفاده می‌شود. کودهای ارگانیک مثل پودر استخوان یا یک محلول کودی استارتر در این مرحله قابل توصیه است. عنصر فسفر به دلیل تاثیر بر توسعه سیستم ریشه‌ای، دارای اولویت بالایی است.

مرحله رشد رویشی: در این مرحله مصرف نیتروژن در مقادیر بالا توصیه می‌شود. کمپوست‌های آلی یا کودهای شیمیایی با درصد بالای نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی و توسعه شاخ و برگ‌های جدید می‌شود. 

تأمین نیتروژن به منظور تحریک رشد رویشی: تقریبا دو تا سه هفته پس از کاشت و زمانی که برگ‌های حقیقی به وجود آمدند، استفاده از یک کود حاوی درصد بالایی از نیتروژن برای تحریک رشد رویشی و تولید شاخ و برگ قوی توصیه می‌شود. در صورت تمایل به مصرف کودهای ارگانیک می‌توان از کودهای مایع ماهی استفاده کرد و چنانچه گزینه شیمیایی مدنظر باشد می‌توان از کودهای اوره و نیتراتی به فرم‌های مختلف گرانوله، پودری و مایع استفاده کرد.

مرحله گلدهی و میوه دهی: در این مرحله باید برای افزایش تعداد و سایز میوه‌ها، مصرف کودهای حاوی پتاسیم را به طور جدی در نظر گرفت. سولفات پتاسیم یا یک کود ارگانیک غنی از پتاسیم در این مرحله توصیه می‌شود. هنگامی که گل‌ها ظاهر می‌شوند و خیارها تشکیل می‌شوند، باید برای تضمین رشد مناسب میوه و نیز افزایش مقاومت به بیماری‌ها از کودهای حاوی پتاسیم بالا استفاده کرد (مثل کود کامل 36-12-12). در واقع برای حفظ کیفیت میوه باید از کودهایی استفاده کنیم که میزان نیتروژن کمتری داشته باشند اما محتوای پتاسیم بالایی داشته باشند.

بررسی عناصر کم مصرف در تمامی مراحل رشد: در مرحله تشکیل و رشد میوه‌ها باید اطمینان پیدا کنیم که کلسیم و منیزیم، آهن، منگنز و سایر عناصر ریزمغذی به مقدار کافی در دسترس گیاه قرار می‌گیرد. محلول‌پاشی برگی با استفاده از کودهای کلاته ریزمغذی می‌تواند نیاز گیاه به عناصر کم مصرف را خیلی سریع‌تر تأمین نماید. اگر علائم کمبود عناصر مشاهده شد، باید نسبت به محلول‌پاشی کودهای مناسب حاوی آن عناصر اقدام نمود تا نیاز فوری گیاه تأمین شود و برای رفع کمبود در بلندمدت نیز باید کودهایی که مصرف خاکی دارند را به برنامه کوددهی اضافه کرد.

پس از برداشت: پس از برداشت محصول، باید برای افزودن کمپوست یا کودهای سبز به خاک اقدام کنیم تا ضمن اینکه به نگهداشت آب و عناصر در خاک کمک کند، شرایط را برای کشت در فصل بعد نیز فراهم نماید.

تفاوت های آب و هوایی: برنامه کوددهی بسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه می‌تواند متفاوت باشد. در مناطق گرم‌تر می‌توان زودتر اقدام به کشت و کوددهی کرد. به خاطر داشته باشید که تنش‌های محیطی (مثل دماهای خیلی کم یا زیاد، تنش آبی و …) می‌تواند جذب عناصر توسط گیاه را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین در صورت بروز چنین شرایطی، باید برنامه کوددهی را مبتنی بر آن تنظیم نمود.

بررسی های مداوم: به طور منظم و دوره‌ای باید بوته‌ها را از نظر وجود علائم کمبود عناصر یا تنش‌های محیطی بررسی نمود. رنگ برگ، میزان رشد بوته و تشکیل میوه‌ها می‌تواند نشانگر آن باشد که چه روندی را باید در برنامه کوددهی مورد توجه قرار داد.

مدیریت آب: خیار از دسته گیاهانی است که نیاز آبی بالایی دارند. باید از تأمین مناسب نیاز آبی گیاه به‌ویژه بعد از گرده افشانی اطمینان حاصل کنیم تا جذب عناصر به خوبی انجام شود.

کوددهی در صورت بیش بود عناصر: در صورتی که علائم بیش بود هر یک از عناصر مشاهده شد (مثلا شاخ و برگ بسیار تیره، میوه‌دهی ضعیف یا تجمع نمک در خاک) باید میزان مصرف کود را کاهش داد و با استفاده از آبیاری سنگین، شرایط را برای رشد بهتر گیاه فراهم نمود.

آزمون برگ: برای مدیریت دقیق عناصر غذایی، انجام آزمون برگ می‌تواند راهکار بسیار مناسبی باشد چون اطلاعات دقیقی از میزان جذب عناصر و توزیع آن در گیاه را ارائه می‌دهد.

ماده آلی: برای بهبود ساختار خاک، افزایش دسترسی و فراهمی عناصر و تقویت گیاه در مقابل شرایط عدم توازن تغذیه‌ای، حتما باید در طول دوره رشد نسبت به کاربرد کودهای حاوی ماده آلی اقدام نمود.

آبیاری: در زمان کوددهی برای اطمینان از این مسئله که عناصر به خوبی توسط گیاه جذب می‌شوند، باید آبیاری به مقدار کافی انجام شود. رطوبت مورد نیاز را به‌ویژه در مراحل حساس رشدی، باید به مقدار کافی تأمین کرد.

تناوب زراعی: برای جلوگیری از کاهش مواد مغذی خاک و طغیان بیماری‌ها و آفات مربوط به خیار، باید از تناوب زراعی استفاده کرد.

جلوگیری از اشتباهات رایج
  • از کوددهی بیش از حد پرهیز کنید چون می‌تواند باعث میوه‌دهی ضعیف و یا افزایش جمعیت آفات و بیماری‌ها گردد.
  • حتما شرایط ساختمان و pH خاک را مدنظر داشته باشید چون تاثیر مستقیمی بر دسترسی و جذب عناصر دارد و از هدر رفت یا تثبیت عناصر غذایی در خاک جلوگیری می‌کند.
  • آبیاری مناسب را مورد توجه قرار دهید چون آبیاری کم یا بیش از حد می‌تواند باعث اختلال در جذب عناصر شود.
دکتر پلنت

‫2 نظر

  • منصوری گفت:

    باسپاس از تیم خوب مشاوره ای
    بسیار مقاله جامع و مفیدی بود

  • دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *