بیماری تریستزای مرکبات
تریستزای مرکبات، یک بیماری تقریباٌ شایع و عامل اصلی خشک شدن درختان مرکبات است. ویروس تریستزا شاید یک بیماری شناخته شده برای همگان نباشد، اما در مناطقی که مرکبات وجود دارد جزو یکی از دردسر سازترین بیماری‌های گیاهی است. این بیماری اگر به موقع کنترل نشود خسارات سنگینی به باغداران، بخصوص در شمال کشور وارد می‌کند. کاهش رشد، زردی و در نهایت مرگ درخت از علائم بارز این بیماری است. برای اینکه با تریستزای مرکبات بیشتر آشنا شوید با دکتر پلنت همراه باشید.
بیماری تریستزای مرکبات چیست؟
این بیماری سالانه خسارات بسیاری را در کشورهای مختلف به جای می‌گذارد و موجب از بین رفتن محصول میلیون‌ها درخت مرکبات که بر پایه نارنج هستند می‌شود. تریستزا یک بیماری ویروسی است که در کشورهای آرژانتین، برزیل، آمریکا، اسپانیا و ایران گزارش شده است.
عامل انتقال بیماری تریستزای مرکبات
عامل انتقال این ویروس، شته‌ی قهوه‌ای مرکبات (Toxoptera citritida) است. در واقع شته با تغذیه از شیره گیاهی ویروس را به دورن آوندهای گیاه انتقال می‌دهد. در سال 1347 چهل هزار اصله نهال نارنگی انشو از ژاپن وارد شد و در باغی در مهدشت ساری کشت شد. متاسفانه تمامی این نهال‌ها آلوده به ویروس CTV یا Citrus tristeza virus بودند.
محل پراکنش بیماری تریستزا
بیماری تریستزا در نواحی که کشت مرکبات رواج دارد و دارای آب و هوای معتدل و خنک هستند اهمیت بیشتری دارد. در حالی که در مناطق با هوای گرم اهمیت کمتری دارد. در کشور ما در استان‌های مازندران، فارس و بوشهر بر روی مرکباتی مانند نارنگی انشو، نارنگی محلی، نارنگی خاری، لیموشیرین، پرتغال و لیمو دیده شده است. در فصل بهار که هوا معتدل‌تر است ویروس‌ها با سرعت بیشتری تکثیر می‌یابند و علائم بیماری بروز می‌کند.
علایم بیماری تریستزا در مرکبات
درخت لیمو به شدت نسبت به این ویروس حساس است. با این حال علائمی که این بیماری ویروس بر روی درختان مرکبات ایجاد می‌کند به سه دسته تقسیم می‌شود.
ساقه آبله‌ای در لیمو، گریپ فروت و پرتغال:
در این حالت درخت دچار کم رشدی یا توقف رشد خواهد شد و به صورت درختچه‌ای رشد می‌کند. سرشاخه‌های درختان شکننده و خشک می‌شود و روی تنه‌ی درخت حفره‌های کشیده ایجاد می‌شود. که به این حالت سافه آبله‌ای گفته می‌شود. همچنین کیفیت و کمیت میوه بسیار کاهش خواهد یافت.
حالت آبله‌ای بر روی ساقه
سبز زردی و توقع رشد در نهال‌های بذری:
این علایم در نارنج، گریپ فروت و لیمو دیده می‌شود. برگ‌ها حالت سبز زردی پیدا می‌کنند. با پیشرفت بیماری علائمی مانند آبله بر روی تنه درخت (زیر پوست درخت) ایجاد می‌شود.
نقاط لانه زنبوری بر روی تنه
مرگ درختان مرکبات پیوند شده بر پایه نارنج:
در این مورد در صورت آلوده شدن درختان مرکبات به ویروس تریستزا و با پیشرفت بیماری ممکن است دچار مرگ تدریجی یا سریع شوند. در درختان در بالای محل پیوند برآمدگی بسیار مشخصی ایجاد خواهد شد. همچنین با پیشرفت بیماری عارضه‌ی ساقه آبله‌ای یا لانه زنبوری نیز بر روی تنه درخت مشاهده خواهد شد. در مقابل در مرکباتی که مبتلا به زوال سریع شده‌اند اگر زیر پوست درخت را بررسی کنید خطوط قهوه‌ای رنگی را مشاهده می‌کنید.
برآمدگی بر روی محل پیوند
راه‌های مبارزه با ویروس تریستزا
روش شیمیایی و مبارزه‌ی 100 درصدی با این ویروس متاسفانه وجود ندارد اما با رعایت نکات بهداشتی میتوان شیوع و انتقال آنرا به حداقل رساند. در زیر چند مورد اشاره شده است:
استفاده از پایه و پیوند مناسب:
بعضی از ارقام مرکبات به این ویروس مقاوم‌اند مثل پایه نارنج سه برگچه‌ای؛ اما برخی دیگر مانند لیموشیرین و نارنج در مقابل این ویروس حساسند.
مبارزه با ناقلین:
با سم پاشی درست و به موقع، با از بین بردن شته‌ها میتوان از انتشار این ویروس به سایر درختان و مناطق اطراف جلوگیری کرد . برخی کشاورزان با پوشاندن زمین توسط پوسته‌ی برنج از انتشار شته تا حدودی جلوگیری می‌کنند.
ریشه کن کردن درختان بیمار:
در بعضی مناطق که از حمله ی شته خبری نیست انتشار ویروس ترستزا از درختی به درختی دیگر به کندی صورت میگیرد به همین دلیل با حذف درخت بیمار میتوان سرعت گسترش ویروس و انتقال آنرا کاهش داد.
پیش ایمن سازی:
اگر گیاهان را به نژادهای خفیف ویروس ها آلوده کنیم، میتوان مانع آلودگی آنها به نژادهای شدید شد. این روش برای کنترل ویروس تریستزا در استرالیا و هندوستان به کار برده شده است و موفقیت آمیز بوده است.
رعایت مقررات قرنطینه ای:
از نهال‌هایی که دارای گوهی سلامت بهداشتی هستند استفاده کنیم، تا از شیوع بیماری جلوگیری شود.
- استفاده از پایه و پیوندک سالم و عاری از ویروس
چرخه ی بیماری
با تغذیه شته از درخت آلوده به ویروس CTV، عامل ویروس وارد وارد بدن شته (از طریق خرطوم شته) می‌شود. حال شته‌ی حامل ویروس میتواند این ویروس را با تغذیه از یک درختی که سالم است به آن انتقال دهد. البته باید این نکته را بدانید که بعد از 24 ساعت شته این توانایی را از دست می‌دهد. پس باید به موقع با این آفت در باغ مبارزه کرد. ویروس در درخت شروع به تکثیر کرده و به مرور زمان از طریق آوندهای آبکش تمام قسمت‌های درخت را آلوده می‌کند.