پیوند درخت انگور
انگور از مهمترین میوه‌هایی است که تولید و پرورش آن در کشور ما دارای قدمت طولانی بوده و در واقع کشور ایران یکی از سرزمین‌های اولیه کشت انگور در جهان به شمار می‌رود. بنابراین کشاورزان در اکثر نقاط ایران با روش‌های کاشت، تولید و نگهداری آن آشنایی دارند. به همین دلیل است که امروزه در اغلب نقاط ایران و تقریبا در تمامی اقلیم‌های کشور، کشت و پرورش انگور در حال انجام است.
از طرفی دیگر تنوع بسیار بالای در نحوه مصرف و فرآورده‌های مختلف انگور به خصوص به حالت تازه خوری، شیره و خشکبار (کشمش)، و همچنین مطلوب بودن شرایط طبیعی کشور برای پرورش انگور باعث شده است ایران با دارا بودن حدود 300 هزار هکتار تاکستان، سالانه با تولید بیش از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تن انگور، از نظر میزان تولید به عنوان هفتمین کشور جهان شناخته شود. همچنین ایران از نظر میزان تولید کشمش نیز رتبه سوم جهان را به خود اختصاص داده است.
تعریف کلی عمل پیوند، پایه و پیوندک
درختان انگور معمولا به روش پیوند یا قلمه‌زنی تکثیر می‌یابند. پیوند زدن به عملیاتی گفته می‌شود که طی آن قسمتی از یک گیاه بر روی قسمتی از گیاه دیگر متصل می‌شود. پیوند زدن یکی از شیوه‌های تکثیر غیرجنسی گیاهان است. در این روش یک بافت از گیاهی جدا شده و بر روی گیاه دیگری رشد داده می‌شود. به گیاهی که پیوند روی آن انجام می‌گیرد “پایه” و به گیاهی که روی گیاه پایه قرار می‌گیرد “قلمه یا پیوندک” می‌گویند. همچنین بسیاری از گیاهانی را که نمی‌توان با بذر و سایر روش‌های تکثیر (قلمه خوابانیدن و یا دیگر روش‌های غیر جنسی) ازدیاد کرد با روش پیوند تکثیر می‌کنند. پیوند انگور فرآیندی زمان‌بر است که نیازمند صبر، تمرین و ممارست است. انگورهایی که باید پیوند زده شوند باید سالم، قوی، بدون بیماری، عاری از آفت و نسبتا جوان باشند.
بهترین فصل برای پیوند درخت انگور
پیوند زدن درختان میوه به منظور ایجاد یک ترکیب پیوندی مطلوب، زمانی مقدور است که شرایط محیطی و وضعیت فیزیولوژیکی گیاه مناسب باشد. همچنین موفقیت در این امر، به عوامل دیگری از جمله مورفولوژی گیاه، زمان و نحوه اجرای روش‌های پیوندزنی بستگی دارد.
به طور کلی باید توجه داشت که انتخاب بهترین زمان برای پیوند درختان انگور، بستگی به شرایط محیطی، نوع خاص درخت انگور و … دارد. بنابراین بهتر است زمان‌هایی را برای انجام عمل پیوند در نظر گرفت که درختان کمتر در معرض شرایط نامساعد محیطی مثل تنش‌های خشکی یا گرما باشند. از این رو اواخر زمستان یا اوایل بهار، که درختان هنوز در حال استراحت هستند باید نسبت به انتخاب پیوندک اقدام نمود.
مزایای پیوند درخت انگور
پیوند انگور حائز مزایای بسیار زیادی است اما هدف کلی و نهایی از انجام عمل پیوند، رشد، پرورش و ازدیاد گونه‌های باکیفیت با عملکرد بالا، روی پایه‌های مقاوم است. در ادامه برخی از مهمترین مزایای عمل پیوند را بر می‌شماریم:
- با انجام پیوند می‌توان درختانی را که در زمین‌های بخصوص، رشد کافی نداشته یا قادر به تولید محصول اقتصادی نیستند، سازگار نمود. یا درختانی را که در شرایط عادی قادر به میوه دادن نیستند، می‌توان میوه‌دار کرد.
- استفاده از مزایای پایه‌های قوی که نسبت به شرایط نامناسب محیطی خاک، آفات و بیماری‌ها مقاوم هستند.
- ایجاد باغ‌های یکدست و یکنواخت از ارقام با راندمان بالا و تهیه کشمش یکدست
- جوان کردن درختان پیر و تغییر ارقام در گیاهان استقرار یافته در باغ
- تقویت درختان ضعیف و کم رشد
- استفاده از مزایای برخی پایه‌ها مانند پایه‌های پاکوتاه و یا پایه‌های مقاوم به عوامل نامساعد محیطی و آفات و بیماری‌ها و به دنبال آن کاهش میزان شیوع بیماری
- افزایش قدرت باروری درخت و بالا بردن میزان تولید محصول در واحد سطح از طریق پیوند ارقام پرمحصول.
- افزایش بهره‌وری در واحد سطح و بالا بردن سود اقتصادی
مراحل پیوند انگور
همانطور که گفتیم پیوند درخت انگور یک روش کارآمد و مطلوب است که به کشاورزان اجازه می‌دهد تا ویژگی‌های دلخواه یک نوع انگور را به پایه دیگری اضافه کنند. این فرایند می‌تواند به ارتقای مقاومت در برابر بیماری‌ها، آفات، بهبود کیفیت میوه، یا تغییر نوع میوه کمک کند. در ادامه مراحل کلی این فرآیند را به طور مختصر ذکر می‌کنیم.
- انتخاب پایه: پایه یک درخت انگور سالم و قوی است که پیوندک طی عملیات پیوند زنی، به آن اضافه خواهد شد. بنابراین باید سیستم ریشه‌های پایه کامل باشد و مقاومت و استحکام مناسب و همچنین باردهی سالانه داشته باشد یعنی هر سال میوه بدهد. هچنین مقاومت مطلوبی نسبت به سرمای بهاره و زمستانه و آفات و بیماری‌ها داشته باشد.
- انتخاب و برداشت پیوندک: پیوندک یک شاخه سالم از رقم انگور مورد نظر است که باید در فصل زمستان تهیه شود. انتخاب پیوندک ناسالم و نابالغ نه تنها به افزایش بازدهی کمکی نمی کند، بلکه میوه دهی درخت پایه را نیز عقب می اندازد. پیوندک خوب را باید از درختی که عاری از بیماری‌های ویروسی است تهیه کنیم و به سایر بیماری‌ها و آفات نیز مقاومت داشته باشد. همچنین باید توجه نمود که از درختی که سال آوری دارد به هیچ عنوان برای تهیه پیوندک استفاده نکنیم.
- ایجاد شکاف یا برش در پایه: این کار معمولاً با استفاده از ابزار مناسب مانند چاقو یا دریل انجام می‌شود.
- قرار دادن قلمه در شکاف یا سوراخی که بر روی پایه ایجاد شده است. این مرحله باید به نحوی انجام شود که تماس کامل بین بافت‌های دو درخت انجام گردد.
- محافظت از محل پیوند با استفاده از نوار پلاستیک یا ماده مشابه، تا از خشک شدن جلوگیری کند و محیط مناسب برای الحاق بافت‌ها ایجاد کند.
- مراقبت از درخت پیوند داده شده و آبیاری و تغذیه مناسب تا به رشد و توسعه کمک کند.
انواع روش های انجام پیوند انگور
در کشورهای پیشرفته بخش بسیار زیادی از تاکستان‌ها، پیوندی هستند. این کار از طرفی باعث مقاوم کردن درخت و میوه در برابر آفات، بیماری‌ها و عوامل نامساعد محیطی و از سوی دیگر به دست آوردن محصول بیشتر و باکیفیت‌تر می‌گردد. معمولا پیوندک را از بین گیاهانی انتخاب می‌کنند که خوابند، اما در برخی موارد از بافت‌های در حال رشد نیز استفاده می‌کنند. در ادامه به انواع پیوند درخت انگور اشاره می‌کنیم.
1) پیوند شکافی یا اسکنه‌ای
پیوند شکافی روش ساده و بسیار قدیمی در پیوند انگور است که از جواب‌دهی و موفقیت بالایی برخوردار است. این تکنیک عمدتاً برای درختان یا پایه‌هایی که قطر بالاتری دارند استفاده می‌شود. در ابتدا پایه را از محل طوقه، تنه اصلی یا بازوها برش می‌دهند. پس از آن شکاف با عمق مناسب بر روی پایه ایجاد می‌شود و پیوندکی را که از شاخه یکساله جدا شده به صورت V شکل برش داده و در محل شکاف قرار می‌دهند. باید توجه داشت که حتما دور شکاف با نخ پیوند بسته و محکم شود و محل پیوند و برش با چسب باغبانی پوشانده شود.
2) پیوند پوستی
پیوند پوستی از دیگر انواع پیوند زدن انگور است که مختص زمانی است که بین پوست و تنه شیره وجود داشته باشد. در واقع این روش شبیه پیوند اسکنه است البته با این تفاوت که به جای ایجاد شکاف، پیوندک را زیر پوست پایه قرار می‌دهند. درصد گیرایی در این روش پیوند بسیار زیاد است. برای استقرار پیوند در زیر پوست پایه، پوست را از روی پایه جدا می‌کنند به طوری که یک یا دو شکاف موازی نزدیک هم به طور عمودی ایجاد می‌شود. برای آماده کردن پیوندک را از قسمت پایینی به صورت قلم خطاطی برش داده و پشت آن را نیز برش کوچکی در پوست می‌دهیم. پس از آن، پوست پایه را کنار زده و پیوندک را در شکاف قرار می‌دهند. در پایان با میخ یا سیم مفتولی محکم می‌شود و حتما باید با چسب باغبانی پوشانده شود.
3) پیوند شلاقی
پیوند شلاقی در تکثیر بسیاری از گیاهان از جمله انگور رایج است. در این روش پیوند باید از پایه و پیوندک هم قطر استفاده نمود. در ابتدا پیوندک به طول 3 تا 5 سانتی متر را با زاویهای برش می‌دهیم و بعد از آن پایه را نیز با زاویهای با هم طول برش داده می‌شود. پس از آن بافت کامبیوم به طور کامل بر هم منطبق می‌شود و محل پیوند باید محکم و به طور کامل پوشانده شود.
4) پیوند شکمی انگور
این روش پیوند با نام‌های پیوند سپری یا تی شکل (T) نیز شناخته می‌شود. این نوع پیوند معمولا در فصل بهار و تابستان انجام می‌شود. در این روش پیوند، با ایجاد یک برش افقی و عمودی روی پایه دو طرف محل برش داده شده را باز می‌کنند. پیوندک را نیز یک سانتیمتر بالاتر از جوانه تا یک سانتیمتر پایینتر برش نازک داده و سپس آن را جدا می‌کنند. در پایان پیوندک را در محل برش روی پایه قرار داده و محکم می‌بندند تا از ورود هوا به داخل آن جلوگیری شود. چون در صورت نفوذ هوا، احتمال گرفتن پیوند بسیار پایین می‌آید.
سایر عوامل موثر در موفقیت پیوند انگور
خاک مرغوب: کیفیت خاک از لحاظ وجود مواد مغذی و نیز بافت و ساختمان مطلوب خاک می‌تواند در افزایش رشد محصول بسیار موثر باشد و باعث تسریع در روند پیوند درخت انگور گردد. همچنین خاک باید عاری از آفات و بیماری باشد تا بستر مناسبی برای رشد گیاه فراهم نماید. بنابراین لزوم توجه به کوددهی و تغذیه مطلوب خاک و تأمین مواد آلی بسیار حائز اهمیت است. یکی از کودهای مورد استفاده برای تأمین ماده آلی خاک، اسید هیومیک می‌باشد که به فرم‌های گرانوله و مایع در سبد محصولات شرکت کیمیا کود پارس موجود است.
میزان اسیدیته یا pH خاک: مقدار PH خاک یکی دیگر از موارد حیاتی است که باید در پیوند زدن انگور به آن توجه داشت. لازم است اسیدیته خاک خود را در محدوده خنثی تا اسیدی (7-5/5) حفظ کنید تا بهترین شرایط برای جذب عناصر پرمصرف و کم مصرف فراهم شود. البته ذکر این نکته ضروری است که بویژه در شرایطی که با مشکل خاک قلیایی مواجه باشید، یکی از بهترین گزینه ها برای کاهش pH استفاده از کود گوگرد گرانوله است.