کشاورزی ارگانیک
با شروع جنبش انقلاب سبز (Green revolution) در اوايل قرن بيستم، برای تأمین غذای مورد نیاز جمعیت فزاینده جهان، سامانهاي از كشاورزي كه امروزه كشاورزی رايج یا کشاورزی نهاده محور خوانده ميشود به تدریج در سراسر جهان فراگیر شد؛ پيامدهاي اين سامانهی کشاورزی که از مهمترین آنها میتوان به مصرف بيش از حد نهادههاي برون مزرعهاي (كودها، آفت كشها، علفكشهای شیمیایی) اشاره کرد و به دنبال آن خطراتی که در زمینه حفظ پایداری بومنظام و چالشهای زیستی محیطی ناشی از سامانههای رایج کشاورزی، منجر به آن گردید که تلاشها و جستجوها به سمت يافتن روشهای مدیریتی جایگزین سوق داده شود كه ضمن تولید عملکرد مناسب، سلامت اجزای بومنظام (گیاه، دام، انسان، ریز موجودات) را نیز تضمین نماید. از این رو، اصول کشاورزی پایدار به عنوان یک مفهوم کلی، که برخاسته از یک مکتب فلسفی و فکری است پایه گذاری شد. به دنبال آن کشاورزی ارگانیک به عنوان سیستم مدیریتی که در راستای پایداری همه جانبه انسانی، زیست محیطی و اقتصادی در سامانه تولید کشاورزی است، مورد توجه قرار گرفت. برای آشنایی بیشتر با کشاورزی ارگانیک تا انتهای این مطلب همراه دکتر پلنت باشید.
تعریف کشاورزی ارگانیک
تعاریف بسیاری برای کشاورزی ارگانیک ارائه شده که بر پایه اصول فلسفی، فنی و یا زیست محیطی استوار هستند. در بسیاری از این تعاریف، ماهیت کشاورزی ارگانیک مترادف با عدم کاربرد نهادههای شیمیایی صنعتی (مصنوعی) دانسته شده است. اما این تعاریف تنها بخشی از کشاورزی ارگانیک را در بر میگیرد و تعریفی ناقص و شاید نادرست باشد. این خطا ناشی از برداشت نادرست از واژه ارگانیک است که برخی آن را به معنای «آلی» و در نتیجه، کشاورزی ارگانیک را کشاورزی آلی و بدون کاربرد نهادههای شیمیایی میدانند. اما در واقع کلمه ارگانیک، برگرفته شده از موجود زنده (Organism)، به آن معنی است که سامانه کشاورزی باید به عنوان یک موجود زنده و یک کلّیت یکپارچه در نظر گرفته شود.
اهداف و اصول كشاورزي ارگانيك:
در سند راهبردی توسعه کشاورزی ارگانیک ایران، اهداف کشاورزی ارگانیک به شرح زیر آورده شده است:
- فرآوری تولیدات ارگانیک
- برقراری امنیت غذایی متناسب با رشد جمعیت
- حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست
- ایجاد و افزایش درآمد و اشتغال در مناطق روستایی
- استفاده بهینه از نیروی انسانی شاغل در بخش کشاورزی
- تولید مواد غذایی با کیفیت عالی و مطلوب در اندازه کافی
- کاهش و به حداقل رساندن هر گونه آلودگی در سامانههای تولید
- کاربرد هر چه بیشتر منابع تجدید پذیر در سامانههای تولید محلی
- گسترش اثر سامانههای تولید فرآوری ارگانیک بر توسعه اجتماعی و بوم شناختی
- کنش متقابل میان بهبود ساختار و افزایش سطح زندگی با سامانهها و چرخههای زیستی طبیعی
مدیریت آفات در کشاورزی ارگانیک
مدیریت آفات، وجه تمایز کشاورزی ارگانیک با کشاورزی متداول است. در کشاورزی ارگانیک روشهای مدیریت شیمیایی به کار نمیرود. در کشاورزی رایج تلاش می شود تا با استفاده از اصلاحات ژنتیکی در گیاهان، رشد آنها و مقدار پروتئین در آنان افزایش یابد، ولی هدف کشاورزی ارگانیک دستیابی به تولیدات زیستی، حفظ پایداری محیط زیست و امنیت غذایی است که افزون بر کیفیت محصولات، به وضعیت موجودات زنده نیز توجه ویژهای دارد. به عبارت دیگر، کشاورزی ارگانیک هم بر کیفیت بالای محصولات تاکید دارد و هم با نیازهای موجودات و محیط زیست سازگار است. بنابراین در کشاورزی ارگانیک از روش های مدیریت تلفیقی استفاده میشود و همچنین سعی بر آن است که با حفظ سلامت خاک و گیاه، مقاومت گیاهان در برابر آفات را افزایش داد. علاوه بر این، استفاده از مواد آلی شامل استفاده از ارگانیسمهای زنده مانند باکتریها، قارچها، انگلها و…. بسیار پرکابرد است. این ارگانیسمها به عنوان دشمنان طبیعی آفات عمل کرده و به کنترل آفات کمک میکنند.
چشم انداز كشاورزي ارگانيك در ايران
در سالهای اخیر با توجه به تغییر نگرش افراد و نگرانی از وجود مواد زیانآور در محصولات غذایی، نگاههای مثبت به سمت مصرف محصولات حاصل از کشاورزی ارگانیک معطوف شده است. با آموزش صحیح تولید کنندگان، مصرف کنندگان و آگاه کردن آنها از خطرات باقیمانده سموم بر روی سلامتی، معرفی محصولات ارگانیک به عنوان ماده غذایی عاری از باقیمانده آفتکشها و مواد شیمیایی، مزه خوب، ویتامین و ماده خشک بیشتری که این محصولات نسبت به محصولات معمولی دارا هستند، می توان آنان را در الگو و سبد غذایی بیشتر مردم جای داد. ایمنی و سلامت جامعه را تضمین کرد. همچنین با ترویج، آموزش و انتقال فنی و اجتماعی به کشاورزان و مصرف کنندگان می توان به توسعه سیستم های ارگانیک کمک نمود.
موانع کشاورزی ارگانیک
کشاورزی ارگانیک با همه مزایایی که برای کشاورز دارد، برای اجرا با چالشهایی همچون کاهش تولید و درآمد کشاورزان روبرو است. به طور کلی میتوان گفت چالشهای مالی، مانع اصلی در راه تبدیل به سامانه ارگانیک به شمار می روند. عدم اطمینان از میزان کارکرد و دسترسی به بازار مناسب پس از تبدیل و نیاز به نیروی کار بیشتر، همچنین محدودیت مالی به وجود آمده از پرداخت دستمزد این نیروها، زیان مالی به همراه دارد. از دیگر موانع مربوط به دوره گذار از کشاورزی رایج به کشاورزی ارگانیک میتوان موارد زیر را برشمرد:
- مشکلات بالقوه در مهار علفهای هرز، آفات و بیماریها
- برداشت نادرست از شیوههای ارگانیک، انتظارات نابهجا از میزان کارکرد، کارایی مالی و میزان خطرات احتمالی
- دشواری در دسترسی به اطلاعات ضروری، کم اطلاعی کشاورزان و دخالت موسسات غیر متخصص
- محدودیت بازار تولیدات ارگانیک و به دنبال آن افت قیمت و کاهش درآمد کشاورزان
راهکارهای حمایت از كشاورزي ارگانيك در ايران:
- خرید تضمینی محصولات ارگانیک و سالم
- ایجاد بازار جداگانه برای محصولات ارگانیک
- اصلاح الگوی مصرف در مصرف کنندگان داخلی
- افزایش دانش و مهارت کشاورزان و کارشناسان
- تجلیل از کشاورزان موفق در زمینه کشت ارگانیک
- برقراری معافیت مالیاتی برای تولیدکنندگان محصولات ارگانیک
- کاهش تعرفههای مربوط به واردات نهادههای کشاورزی ارگانیک
- توسعه و گسترش بازارهای عرضه محصولات ارگانیک با همکاری دولت
- وضع قوانین و صدور گواهینامههای ویژه در زمینه تولید، بسته بندی و عرضه محصولات ارگانیک